Γράφει η Γεωργία Πανταζή, Ψυχολόγος, MSc Developmental Disorders, Εκπαιδευόμενη στη Γνωστική — Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Τι είναι η «σεξουαλική διαπαιδαγώγηση»;
Ως σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ορίζουμε την συνεχή εκπαιδευτική διαδικασία με σκοπό την διαμόρφωση υγιών προτύπων συμπεριφοράς που προάγουν την ομαλή ψυχοσεξουαλική και συναισθηματική ανάπτυξη. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αναπτυξιακής διαδικασίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία.
Ως διαδικασία ξεκινά από την οικογένεια και καταλήγει στην κοινωνία (π.χ. το σχολικό πλαίσιο). Το οικογενειακό και εκπαιδευτικό σύστημα, λοιπόν, είναι υπεύθυνα για την σωστή ενημέρωση γύρω από την
σεξουαλικότητα και την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα σεξουαλικής και ψυχικής υγείας. Ακόμη, ο όρος «σεξουαλική διαπαιδαγώγηση» σχετίζεται με την έννοια της «σεξουαλικότητας», η οποία περικλείει το φύλο, την κοινωνική ταυτότητα του φύλου, την ερωτική έλξη, τις σχέσεις, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και τις σεξουαλικές συμπεριφορές.
Έτσι, μέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ένα παιδί ή έφηβος ενημερώνεται για το ανθρώπινο σώμα, τις βιολογικές λειτουργίες της αναπαραγωγής, τις σχέσεις των δύο φύλων αλλά και τους πιθανούς κινδύνους μιας σεξουαλικής δραστηριότητας.
Γονείς & σεξουαλική διαπαιδαγώγηση
Η διαδικασία της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης αποτελεί μία εξελικτική διαδικασία, με κύριο στόχο την προαγωγή της σεξουαλικής υγείας, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την σωματική και ψυχική υγεία. Καθώς οι γονείς αποτελούν πρόσωπα αναφοράς και πρότυπα ταύτισης για τα παιδιά τους, είναι σημαντικό να είναι οι πρώτοι που θα παράσχουν μια εμπεριστατωμένη σεξουαλική ενημέρωση σε αυτά.
Ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, τα παιδιά χρειάζεται να έχουν σωστή ενημέρωση γύρω από την σεξουαλικότητα τους, προκειμένου να την αποδεχθούν και να αποκτήσουν θετική αυτό-εικόνα. Εφόσον τα παιδιά φροντίζουν και σέβονται τον εαυτό τους, είναι σε θέση να λαμβάνουν την κατάλληλη για την αναπτυξιακή τους φάση ενημέρωση γύρω από την σεξουαλική υγεία και να προστατεύουν επαρκώς το σώμα τους.
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση χωρίζεται σε τρία στάδια που είναι: η προσχολική ηλικία, η σχολική ηλικία και η εφηβεία.
Προσχολική ηλικία
Ήδη από την ηλικία των 2-3 ετών, τα μικρά παιδιά έχουν την ανάγκη να ανακαλύψουν τόσο το περιβάλλον τους όσο και το ίδιο τους το σώμα. Σε αυτήν την περίοδο της ζωής τους, αρχίζουν να εξερευνούν και να κατανοούν τα διάφορα μέρη του σώματος τους, όπως και τα γεννητικά τους όργανα. Καθώς μεγαλώνουν και παρατηρούν ποικίλες αλλαγές στο σώμα τους, τα παιδιά αρχίζουν να κάνουν σύνθετες ερωτήσεις, όπως γιατί τα αγόρια έχουν διαφορετικά γεννητικά όργανα από τα κορίτσια.
Σε τέτοιες ερωτήσεις, είναι απαραίτητο οι απαντήσεις να είναι όσο το δυνατόν πιο απλές και σαφείς, και κυρίως ειλικρινείς. Οι γονείς χρειάζεται να είναι καταλλήλως προετοιμασμένοι και σωστά ενημερωμένοι ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών τους και να ενθαρρύνουν το ενδιαφέρον τους για την σεξουαλικότητα τους. Είναι, επιπλέον, σημαντικό να χρησιμοποιείται η επιστημονική κατονομασία των γεννητικών οργάνων, ώστε να αποφευχθεί η παραπληροφόρηση ή η χρήση λέξεων που προκαλούν αμηχανία, ντροπή ή και ενοχή στο παιδί.
Σχολική ηλικία
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, βιώνουν όλο και περισσότερες αλλαγές στο σώμα τους και για τον λόγο αυτό αρχίζουν να επιζητούν πιο λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την σεξουαλικότητα τους. Συνεπώς, ο γονέας που θα αναλάβει να επιλύσει τις απορίες του παιδιού χρειάζεται να επιδείξει απόλυτη σοβαρότητα και υπευθυνότητα και να αφουγκραστεί ουσιαστικά τους προβληματισμούς του παιδιού.
Σε περίπτωση που δεν είναι επαρκώς προετοιμασμένος για αυτό ή νιώθει αμήχανα στην ανάπτυξη μιας τέτοιας συζήτησης, μπορεί να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό (π.χ. ψυχολόγο) για να τον κατευθύνει καταλλήλως. Θεωρείται απαραίτητο το παιδί να διαμορφώσει μία σχέση ασφάλειας και εμπιστοσύνης με τον γονέα που θα τον ενημερώνει για αυτά τα ζητήματα, ώστε να μην ντραπεί ή φοβηθεί να κάνει κάποια αντίστοιχη ερώτηση στο μέλλον. Είναι σημαντικό η επικοινωνία αυτή να χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εγγύτητα, κατανόηση, ειλικρίνεια και σαφήνεια.
Εφηβεία
Κατά την διάρκεια της εφηβείας, συντελούνται έντονες και ποικίλες αλλαγές που καθορίζουν την ομαλή βιολογική και ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου. Για τον λόγο αυτό, στο ζήτημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ενός εφήβου χρειάζεται να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί
Ο έφηβος χρειάζεται να ενημερωθεί για όλες τις παραμέτρους της σεξουαλικότητας, πέραν του ανθρώπινου σώματος, όπως είναι η αναπαραγωγική διαδικασία, οι συναισθηματικές και οι σεξουαλικές ανάγκες. Θα πρέπει, ακόμη, να κατανοήσει ότι όπως και στην κοινωνική ζωή, έτσι και στην σεξουαλική δεν είναι αποδεκτές οι συμπεριφορές που υπερβαίνουν τα όρια (π.χ. η χρήση βίας).
Το βασικό στοιχείο που πρέπει να διέπει την διαπαιδαγώγηση ενός εφήβου είναι να
μάθει να νιώθει άνετα με την σεξουαλικότητα του, να αποδέχεται την ανάπτυξη του σώματος του
και να κατανοεί την συναισθηματική του κατάσταση. Επιπλέον, είναι σημαντικό να διαμορφωθεί
μία σταθερή και καίρια σχέση εμπιστοσύνης με το οικογενειακό του περιβάλλον, ώστε να τού
λύνονται σημαντικές απορίες και να καθησυχάζεται όταν ανησυχεί.
Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση & πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης
Η κατάλληλη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση από τους γονείς μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη
μιας υγιούς σεξουαλικότητας, η οποία αποτελεί σημαντικό αναπτυξιακό ορόσημο για παιδιά και
εφήβους. Μέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, γονείς μπορούν να ενημερώνουν τα παιδιά
τους για το τι σημαίνει «κακοποίηση», καθώς και για το πιθανό προφίλ του ατόμου που μπορεί
να επιχειρήσει να τα κακοποιήσει. Ενδεικτικά μηνύματα πρόληψης που μπορούν να προωθήσουν
οι γονείς είναι:
Δεν επιτρέπω σε κανέναν να με αγγίζει κάπου που δεν θέλω, να
με αγκαλιάσει ή να με φιλήσει. Ένα άγγιγμα που με κάνει να νιώθω φόβο ή άγχος είναι
ένα «κακό άγγιγμα» και πρέπει να το αναφέρω σε κάποιον μεγάλο που εμπιστεύομαι.
Εγώ αποφασίζω ποιος θέλω να με αγγίξει κι έχω το δικαίωμα να αρνηθώ κάτι που μου προκαλεί φόβο ή άγχος.
Δεν πρέπει να κρατάω μυστικά που με κάνουν να νιώθω άσχημα ή αμήχανα. Εάν κάποιος μου ζητήσει να κρατήσω μυστικό μία άσχημη πράξη, εγώ δεν τον ακούω και ζητάω βοήθεια από κάποιον μεγάλο.
Εμπιστεύομαι πέντε μεγάλους, στους οποίους μπορώ να πω ο,τι με ανησυχεί και ξέρω ότι θα με βοηθήσουν. Μπορώ να τους πω ότι αισθάνομαι φόβο ή άγχος και να τους εξηγήσω τι ακριβώς μου συνέβη.
Οι γονείς μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά προς τα παιδιά τους με δύο τρόπους:
1) την συστηματική και σωστή εποπτεία αυτών και 2) την προώθηση της αυτοεκτίμησης και της αυτό-
αποτελεσματικότητας τους. Οι γονείς χρειάζεται να δείχνουν ειλικρινές ενδιαφέρον προς τα
παιδιά τους, κάνοντας τους συχνά ερωτήσεις σχετικά με τις δραστηριότητες, τις σκέψεις και τα
συναισθήματα τους.
Με την σωστή και διακριτική επίβλεψη της καθημερινότητας τους, μπορούν εύκολα να αντιληφθούν εάν υπάρχει κάποιο αρνητικό γεγονός ή σκέψη που ανησυχεί τα παιδιά τους. Παράλληλα, είναι καθοριστικής σημασίας η διαμόρφωση ενός ασφαλούς οικογενειακού περιβάλλοντος και η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του παιδιού, καθώς φαίνεται ότι κυρίως στοχοποιούνται παιδιά ανασφαλή, με ελλιπή επικοινωνία μέσα στην οικογένεια.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, οι γονείς να εδραιώσουν μία συνεχή, ανοιχτή και άνετη επικοινωνία με τα παιδιά τους, προκειμένου αυτά να μην διστάσουν να εκμυστηρευτούν κάποιο αρνητικό συμβάν ή να ζητήσουν άμεσα βοήθεια.
Με λίγα λόγια, το οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην συγκρότηση
των βάσεων μιας υγιούς σεξουαλικότητας σε παιδιά και εφήβους και παράλληλα να λειτουργήσει
προστατευτικά απέναντι στο ενδεχόμενο μιας σεξουαλικής κακοποίησης. Είναι σημαντικό από τις
πιο μικρές ηλικίες οι γονείς να συζητούν με τα παιδιά τους όλες τους τις απορίες και να
αναπτύξουν μεταξύ τους μια ζεστή σχέση ανοιχτής και ειλικρινούς επικοινωνίας.